Wilhelminaoord is een dorp in Drenthe met nog geen 1000 inwoners. Het is een zogenaamd ‘koloniedorp’, dat vol staat met oude gebouwen en monumenten. Een leuke plek om te bezoeken tijdens een fietstocht of wandeling. Wilhelminaoord is – samen met Frederiksoord en Veenhuizen – onderdeel van de Koloniën van weldadigheid, dat op de UNESCO werelderfgoedlijst staat. Best bijzonder, en daarom zeker een bezoekje waard. In dit blog zetten we de mooiste plekjes voor je op een rijtje.
In dit blog:
Koloniën van weldadigheid
Wilhelminaoord heeft een interessante geschiedenis. Hoe zijn de koloniën van weldadigheid ontstaan? Het verhaal begint in 1818, wanneer er veel armoede onder de Nederlandse bevolking. Dit komt voornamelijk door de Franse bezetting door Napoleon. Bijna 30% van de mensen heeft niet genoeg geld voor basisbehoeften zoals eten en onderdak. Om deze armoede te bestrijden, richtte generaal Johannes van den Bosch de Maatschappij van Weldadigheid op. Hij kocht een stuk grond en bouwde een aantal woningen. Armen uit de grote steden kregen de kans om een nieuw leven op het platteland te bouwen. Na het succes van een eerste proefkolonie, volgen er al snel meer koloniën en werden er kerken, scholen en fabrieken gebouwd. In het gebied staan uiteindelijk 435 koloniewoningen.
Wist je dat? – De namen van de eerste koloniën (Wilhelminaoord, Frederiksoord, Willemsoord) verwijzen naar het koningshuis.
Het leven in een kolonie
Verhuisde je als kolonist met je gezin naar één van de koloniën, dan “kreeg” je een ingerichte woning met een stuk en gereedschappen om het land te bewerken. De deal was dat je hiervoor een derde van de oogst als betaling aan de Maatschappij geeft. Huisraad en kleding moesten afbetaald worden. Om dit bij te houden, had elke kolonist een eigen rekening en boekje. In veel gevallen deelden de kolonisten hun huis (verplicht) met weeskinderen of ouderen. Dat een gedeelte van de kolonisten niet in staat was om hard te werken, zorgde voor problemen in de koloniën.
Het leven en werken in zo’n kolonie was niet gemakkelijk. De inwoners hadden beperkte vrijheid en moesten verplicht werken en leren. Het stuk grond wat ze kregen voor landbouw was niet erg vruchtbaar, daardoor leverde al dat harde werken weinig op. Pas als de Maatschappij van Weldadigheid bepaalde dat je klaar was voor de ‘normale wereld’, mocht je uit de kolonie. Zo’n honderd jaar later (in 1918) werden de sociale wetten ingevoerd en ging dit systeem op de schop.
TIP ♥ – Meer leren over de geschiedenis van de koloniën? Bezoek het Koloniemuseum in Frederiksoord, het dorp ernaast.
Waar ligt Wilhelminaoord?
Wilhelminaoord is een klein dorp binnen de gemeente Westerveld, in de provincie Drenthe. Het ligt op hooguit 2 km van de grens met Friesland en op 5 km van de grens met Overijssel. In het zuiden ligt Frederiksoord, ten oosten het dorp Vledder. Vlakbij Wilhelminaoord liggen maar liefst drie Nationale Parken: het Drent-Friese Wold, het Dwingelderveld en de Weerribben-Wieden. Een erg mooie regio waar je goed kunt wandelen en fietsen.
LET OP: Op Google Maps staat ook een WilhelminaOord in Sint Nicolaasga. Hiermee wordt een oud landgoed bedoeld, dat gebruikt wordt als woon-zorg instelling. De kans is niet heel groot dat je de twee door elkaar haalt, maar dan weet je dat in ieder geval 😉
Koloniekerkje Wilhelminaoord
Dit is een van de meest bekende monumenten van Wilhelminaoord, gelegen aan de hoofdweg Koningin Wilhelminalaan. Schuin tegenover het koloniekerkje is een gratis parkeerplaats (achter het dorpshuis). Vanaf de parkeerplaats loop je eenvoudig naar de kerk en de pastorie. Dat de kolonisten weinig vrijheid hadden, blijkt maar weer uit het feit dat ze verplicht naar de kerk moesten. Dit koloniekerkje stamt af uit 1851 en is tot 2009 gebruikt als Protestantse kerk. Vandaag de dag is het een sfeervolle locatie voor bruiloften, feesten en evenementen. Achter de kerk ligt een grote, rustige tuin en een wandelpad die het bos ingaat.
De pastorie
Zowel het kerkje als de pastorie zijn volledig gerestaureerde Rijksmonumenten. De pastorie was het huis waar de dominee in woonde. Tegenwoordig wordt het huis verhuurd aan een particulier. Het is ook een tijdje een bed-and-breakfast geweest, maar het ziet ernaar uit dat je er anno 2024 niet meer kunt slapen.
Rustoord I
De meeste monumenten liggen aan de Koningin Wilhelminalaan, dit ligt op de route van Noordwolde naar Frederiksoord. Ook het monument Rustoord I is eenvoudig vanaf de weg te zien. In 1893 werden er met een aantal giften vijf woningen gebouwd voor bejaarde kolonisten. Twee jaren later kwam daar nog drie woningen bij. In 1975 wordt Rustoord I gerestaureerd en wordt het omgebouwd naar vier seniorenwoningen.
Rustoord II
In 1904 pakte de Maatschappij van Weldadigheid het grootschaliger aan, ook weer na een gulle financiële bijdrage, van o.a. Koningin Emma. In Rustoord II konden rond de 25 alleenstaande, bejaarde kolonisten terecht. Sinds de bouw van een nieuw bejaardentehuis wordt dit prachtige gebouw af en toe gebruikt door de gemeente Den Haag. Basisschool leerlingen gaan hier op werkweek om lekker bezig te zijn in de natuur.
School van Wilhelminaoord
Kinderen die in de kolonie woonden, moesten vanaf hun 6e jaar verplicht naar onderwijs volgen. Er zat een school in Vledder, maar daar waren ze niet welkom. In 1821 werd de school en de schoolmeesters woning van Wilhelminaoord gebouwd. Meester Jan Hessels van Wolda werd aangenomen als verantwoordelijke voor het onderwijs. Kinderen van 6 tot 13 jaar kregen in de ochtend les, oudere kinderen in de middag. Van buitenaf lijkt het schooltje eigenlijk meer op een woonboerderij, zo heeft het er altijd al uitgezien.
Wandelen door de Oranjelaan
Vanaf de oude school van Wilhelminaoord (zie hierboven) is het leuk om door de Oranjelaan te wandelen. Aan deze laan liggen aan beide weerszijden flinke bomen, een fotogenieke plek. Zeker als de zonnestralen door het bladerdek heen schijnen. Aan het begin van de laan staat aan de rechterkant de oude mandenmakerij. Loop je de laan door, dan kun je op verschillende plekken het bos in voor een wandeling. Tegen het einde van de Oranjelaan ligt een oude begrafenis met een aantal grafmonumenten van kolonisten en hun afstammelingen.
Mandenmakerij
De kolonie van Wilhelminaoord hield zich jarenlang bezig met het maken van manden en matten. Hiervoor werd een fabriek opgezet, maar deze is in 1900 helaas helemaal afgebrand. In hetzelfde jaar bouwen ze de fabriek weer op, dat is het gebouw zoals je dat nu nog ziet staan. Het leven van de kolonisten bestond vooral uit zwaar landarbeid, werken in de fabriek was een lichtere optie. Ondanks dat de oude fabriek nu gebruikt wordt als zorginstelling, wordt het nog steeds de “mandenmakerij’ genoemd. Het is ook nog een tijdje als woonhuis gebruikt. In 2018 werd de mandenmakerij gerestaureerd; het bestaat nu uit 13 appartementen voor jongeren met autisme.
Dorpshuis
Dit is het oudste dorpshuis van Drenthe, een mooie plek om te relaxen in het zonnetje op een van de bankjes of meer te leren over de geschiedenis van Wilhelminoord. Bij het dorpshuis staan een aantal informatieborden, waar verteld wordt over de Maatschappij van Weldadigheid, oude ambachten en het leven van vroeger. Het dorpshuis van Wilhelminaoord heeft een tijd gediend voor onderwijs en ontspanning. Zo was er een kook-en huishoudschool, vergaderzaal en maakte ook muziek,- zang,- en toneelverenigingen dankbaar gebruik van het dorpshuis. Vandaag is het een buurthuis en de locatie voor diverse verenigingen.
Wist je dat? – Tijdens de oorlog werden er in het dorpshuis van Wilhelminaoord kunstschatten bewaard uit het Rijksmuseum.
Overnachten in Wilhelminaoord
Binnen Wilhelminaoord is er maar één overnachtingsmogelijkheid, namelijk bij Hoeve Koning Willem III. Zij bieden appartementen aan die iets buiten het dorp liggen, richting Frederiksoord. Gelukkig zijn de afstanden tussen de andere dorpen niet zo groot, en zijn er genoeg mogelijkheden in de buurt van Wilhelminaoord:
- De Lindehoeve, in Vledder | vanaf 92 per nacht
- Grenzeloos in Doldersum, vanaf € 142 per nacht (minimaal 2 nachten)
- B&B Geniet Nátuurlijk in Wapserveen | vanaf € 156 per nacht, inclusief ontbijt
- Huize Triangel in Noordwolde | vanaf € 165 per nacht, inclusief ontbijt + privé sauna
Ben je benieuwd wat we in ons dagelijks leven doen? Wil je meer tips en een kijkje achter de schermen? Volg ons op Instagram, Tiktok of Youtube.
Er zijn diverse boeken geschreven over De Koloniën van Weldadigheid. Bijvoorbeeld het boek De proefkolonie. Ook te bestellen als luisterboek of e-book.
